Wei kieren noe de startpagina van Onze zeute Halse Toel

Wei kieren noe 't begin van alles

Hals of Als of is het Halles

Diskeuse 1: Als of Halles

De schrijfwijze van het Halse dialect veroorzaakt veel problemen in onze redactie. Hieronder een bloemlezing uit een (gemailde) discussie tussen armand.sermon@luuper.be, Sonny.Vanderheyden@luuper.be, rik.wouters@pandora.be.

Mail 1 Rik

Armand,

De Luuper heeft het precies moeilijk om Hals te schrijven. Hieronder beperk ik me tot m.i. fouten in de nieuwsbrief:

v    Aupenink moet zijn aupeningk;

v    carnavalliekes moet zijn karnavalleekes. Vreemd, want iets verder schrijf je leekes;

v    Halleneer moet zijn Allenèr. Welke Hallenaar blaast de h aan?

v    Prinsjen moet zijn prinsje. Geen eind-n in het Hals;

v    gèele zeulf moet zijn gèle zelf (met doffe -e; aanduiding van -e van dek en -e van de stelt problemen, vooral wanneer men niet met fonetische tekens wil werken). De Franse è is al een lange klank;

v    moken moet zijn moake;

v    Eulf moet zijn elf;

v    Moe pas op moet zijn mo past op. Ik zou past op zelfs als pastop schrijven, gewoon maar om aan te duiden dat het in een 'ademstoot' wordt uitgesproken. Een Hallenaar gebruikt steeds het meervoud van de gebiedende wijs;

v    stèeve moet zijn stève.

Het lijkt me hoog tijd dat er in Halle een groep komt die uniforme en vooral juiste spellingsregels opstelt.

Mail 2: Sonny

Dag Rik,

Bedankt voor de mooie bloemlezing uit de nieuwsbrief. De dag dat er een éénduidige spellingsgids komt van het Hals, spring ik het spreekwoordelijke gat in de lucht (es da dèin locht in 't Hals?). Dialect is in eerste instantie 'spreektaal', dus vergeet het maar en dan nog aan het uitsterven ook. Ik zit zelf ook voortdurend te knoeien om het Hals neergeschreven te krijgen.  Je zou als stelregel kunnen hanteren, we proberen -in tegenstelling tot in het A.N.- écht zoveel mogelijk woorden te schrijven zoals ze uitgesproken worden, maar het blijft problematisch om bepaalde klanken correct weer te geven. Bv. de moet pakke" (=maat nemen), hoe schrijf je dat dan? Bovendien moet je er ook voor zorgen dat de lezer nog enigszins kan volgen. Pastop i.p.v. Past op bemoeilijkt het lezen enorm. En Halleneir is natuurlijk duidelijker dan Allenèr. Kortom, geen gemakkelijke klus! Maar met een grotere alertheid komen we al een heel eind, getsj gelèk (of is 't gelèik, zucht, ik weet het ni)

Mail 3: Armand

Wouters hèe gelèek moe as ze't in het 'Algemeen Nederlands' nog nie weiten hoo zou’m weile het mooten wèiten in het Halles. Welk Halles? Van de Biestemêt of va ’t Plàan. Va de Stieweg of va Sintsje Raukes?

Ik paas, moe ik ben gien poweet en ik haaf ma nie echt beizig mê litératuur. Ik paas dus dat we de algemiene regels van het Standaard Nederlands mooten volgen, gezien ons Brabants ne vorm es van het Nederlands. Beveurbildsj een H en een N schreuve, oek als we ze nie huure of nie eutspreiken. Da vergemakkelèkt het ‘Woordbeeld’ voe de leizer.

Paas z’ ek.

Mail 4: Rik

Beste Armand,

Uitgaan van het Standaard Nederlands en h en –n schrijven wanneer ze niet uitgesproken worden, lijkt me verkeerd: de spelling moet niet het woordbeeld, maar wel het uitspraakbeeld ten goede komen. Uitgaan van het Algemeen Nederlands is verkeerd omdat Nederlands helemaal geen fonetische taal is, in tegenstelling met bijvoorbeeld het Castiliaans.

Ik blijf moeite hebben met je schrijfwijze van het Als: Halles = Als, die taal die ik spreek.

v    gien poweet = gie poweit;

v    echt beizig = egt beizeg;

v    mê litératuur = me literateur. Er is natuurlijk het probleem van de e van de (dof) en die van dek;

v    regels = reigels;

v    schreuve = schrève. De door jou gebruikte -eu van beuk kan helemaal niet;

v    eutspreiken = ???. Vreemd is dat je -eu gebruikt voor dit en voorgaande Hals woord terwijl de uitspraak enorm verschilt. 

v    eutspreiken = ???. Probleem om weer te geven. Het is de ui van tuin, noch de eu van beuk. Het ligt ergens tussenin, dacht ik;

Konkluze

Uniforme spellingregels voor het Hals opstellen zal geen kattenpis kan zijn. Toch leven we op hoop, want de Erfgoeddag van de Stad Halle staat dit jaar in het teken van het behoud van ons sappig Hals taaltje! Straffe stuute, op 17 april!

Wa paasde geile? Zeet da ge ni in de skramoelle stuekt! 

2005 / 03 / 04 V.G over Hals

 Geachte Sonny,

Ik ben geen echte karnaval fan maar wel een Hals dialectfan  In bijlage mijn reactie op het dialect hoofdstukje in de Luuper.
Tot volgende keer

Actueel woon ik in Brussel, Schaarbeek en ik heb spijt dat ik veertig jaar geleden mijn geboortestad Halle verlaten heb. Ik denk dat ik meer bezig ben met Halle, zijn geschiedenis en taal bezig ben dan de meeste Hallenaars. Als echte Hallenèèr van de Vougelpjesch, las ik met veel interesse uw discussie over de schrijfwijze van het Hals, tussen Rik, Armand en Sonny.

Ik heb namelijk uit mijn schooltijd midden de jaren vijftig (in den "Institu") naar aanleiding van de revues van Den Dries papiertjes terug gevonden in mijn schoolboeken met mijn eerste woordjes Hals dialect. Nu ben ik gepensioneerd 62 jaar  en heb ik tijd  om van dit alles werk te maken.

Ik heb mijn eigen transcriptie van het Hals opgesteld in samenwerking met de "Stichting Brabantse Dialecten, die afhangt en medewerking heeft van de KUL Leuven. Ik werk mee aan de Erfgoeddag van 17 april 2005 waar mijn transcriptie gebruik wordt voor de spreuken en opschriften die in de stad zullen uithangen.

Dialect en Hals schrijven is moeilijk en men zal dikwijls horen: “Ik zou dat zo of zo schrijven!” Eigenlijk heeft iedereen gelijk om dat de ene van Stroppe is, de andere van Rounoem of van Eskenbeik of van Halle Centrum is om maar enkele wijken op te noemen met dialectverschillen. (Er zijn kleine verschillen tussen Halle Centrum, Sollenbemp, en 't Vondel)

Persoonlijk heb ik nog één groot probleem voor de schrijfwijze  en dat is de ch  in "ge wetchj" of schrijft men “ge wetsj”, “voeschj mè de koeschj” of “voesj mè de koesj”? Daar moet ik nog een grote beslissing in nemen

In ben ook met een woordenboek (al 7 000 woorden) bezig van het Hals, 1 000 spreuken, en diverse teksten en vertellingen in het Hals over Halle.
Voor de enkele probleemwoorden in de Luuper stel ik dit voor

• Ik zou Halle en Hals bij uitzondering zijn originele H laten zodat er geen verwarring is en men vlugger ziet dat het van de stad is. Niet moeilijker maken dan het is.

• Tèèd = tijd of altèèd  uitgesproken zoals het Frans mère  

• Hallenèèr en een Hallenès (Halleneir is Brussels)

• Oupenink  = opening  het is een gewoonte om o  en geen a te schrijven en geen gk achteraan

• Prinschje dat is mijn probleem met de ch in Halle wordt de nadruk gelegd op die ch

• Moake = maken

• Past op = pas op , em èk = heb ik ( niet emmek), ast er = als er (niet aster) : altijd schrijven in 2 woorden zoals men in het AN ook spreek. 

• Stèève = stijven,  me lèèf = mijn lijf, gelèèk = gelijk

De Hallenaars lezen gewoon over die kleine fouten en hebben de juiste uitspraak. Men kan Hals op twee manieren schrijven

• Eenvoudig;  de Hallenaar leest over de fouten en heeft de juiste Halse uitspraak

• Voor de niet Hallenaars en universitairen zodat alles zelfs door een Limburger of West Vlaming het Hals op de juiste manier uitgesproken wordt. (maar dat is extreem moeilijk).

Ik heb indertijd op mijn werk Hals geschreven en door Limburgers, Antwerpenaren, West en Oost Vlamingen laten lezen en mijn schrijfwijze aan gepast tot zij het goed uitspraken.

Via deize weg doon ne kik oen alle Hallenèèrs, da Hals mooten skrève,  ne oproop voe ne kie bajien te zitten (moe da zal op iene oavèd nie gedoen zèèn en lank deure vui da me akkout zèèn) en ouver da problèèm te diskuteiren. (oen de Neiderlandse spelling verandere ze nog altèèd, en zuu goet da oek zèèn voe het Hallès)  Zu doenig dat alleman wetchj woeroen da ze uile moot aave as ze eet skrève.

Moe aaft er rèkerink mei, da ge oek in a dialect koetchj foute skrève, en dei wère nie dikkes gezeen. Ik skrèèf fouten in skuun Vloams en het Halles. Ik oup da ge ma goitchj antwoure moe nit koet zèèn as èk eet miszèèt em. Amezeit aale good op de karnaval  en tot de noste kie

Ghysels Victor

2005 / 03 / 10 W.V. Schrijfwijze Hals dialect

Beste Sonny

De zware carnavaldagen zijn nu voorbij. Proficiat: 't was zeer sfeervol.

In uw laatse uitgave van de "Luuper" werd het probleem van de transcriptie van Hals naar verstaanbare taal aangekaart. Vooral de eenheid van transcriptie dringt zich op. Ik ben gepensioneerd leraar Germaanse talen met specialisatie fonetica en fonologie. Mijn overleden echtgenote was Halse. In het nummer 3 2002 van Hallensia heb ik haar licentiaatsthesis , in opdracht, samengevat en een mogelijk systeem uitgewerkt. Men was het mij voor ongeveer 95 % eens.  De rest werd later bijgeschaafd of staat nog ter discussie. Ik heb aan dhr Clement voorgesteld  na de ergoeddag een vergadering  te beleggen, waarop ik het systeem mag uitleggen. Tenminste als "een ander" er weer niet mee lopen gaat, want dat is typisch!

mijn stelling: niet te veel accenten en een duidelijke voorlichting over de gebruikte tekens. Immers, als men niet van Halle is kan men het tog niet uitspreken.

'k goen er naa mei ophacen, ge kuntrsj op maa reikene.

Ward Vananderoye

 2005 / 03 /14 B.D. Dialect

't Probleim oen 't Hals es voe 't momentj dat er nemi veil minsje zn dat er mei beizig zen.  Doevui dat er elke kie mier fenèètisch geschrèève wedj.  En gelek gezeit de verskillende plosje hemmen uile verskillende dialecten.

Mo toch es ien gruut werk ouver ons Hals meskeen ni slecht.

Surtoe voe ma, ik probeir alle joere e poer leekes te schrèève in 't Hals.

As er dus eemand eet wtj ouver ne wourenboek, lotj et ons weite.

Bertrand Demiddeleer

Wei kieren noe de startpagina van Onze zeute Halse Toel

Wei kieren noe 't begin van alles